Η άποψη του Ρουσσώ για τον πολιτισμό
Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ (1712-1778) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ριζοσπάστες φιλοσόφους της εποχής του και αποτέλεσε τον εμβληματικό θεωρητικό της Γαλλικής Επανάστασης. Η άποψη που κυριαρχεί στο έργο του είναι η χαμένη ενότητα του ανθρώπου με τη φύση και οι αρνητικές επιπτώσεις του πολιτισμού στην ανθρώπινη ζωή.
Όλα τα δεινά που βρήκαν τον άνθρωπο, σύμφωνα με τον Ρουσσώ, οφείλονται στην απομάκρυνσή του από τη φύση, όπου ζούσε αθώος, ανεξάρτητος, ελεύθερος, υγιής και ευτυχισμένος. Αιτία για τη διατάραξη της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση δεν ήταν άλλη από την εισαγωγή του θεσμού της ιδιοκτησίας.
Παράλληλα, όπως υποστηρίζει, οι επιστήμες και οι τέχνες που αναπτύχθηκαν συνέθλιψαν τις ελευθερίες του ατόμου και ισχυροποίησαν τους κρατικούς μηχανισμούς. Ως εκ τούτου, όχι μόνο δεν συνέβαλαν στη βελτίωση της ζωή του ανθρώπου, αλλά καλλιέργησαν τη ματαιότητά του, την αλαζονεία του, τη διαφθορά και τον όλεθρο, αυξάνοντας τη δυστυχία του.
Στο πρώτο του φιλοσοφικό έργο «Πραγματεία περί των επιστημών και των Τεχνών» (1950), αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Ενώ η κυβέρνηση και οι νόμοι προνοούν για την ασφάλεια και την ευημερία των ανθρώπων στην κοινωνία, οι επιστήμες, τα γράμματα και οι τέχνες, λιγότερο δεσποτικές αλλά ενδεχομένως περισσότερο ισχυρές, απλώνουν γιρλάντες με άνθη στις σιδερένιες αλυσίδες που συνθλίβουν τους ανθρώπους, πνίγουν μέσα τους το αίσθημα της αρχέγονης ελευθερίας για την οποία φαίνονταν να έχουν γεννηθεί, τους κάνουν να αγαπήσουν τη σκλαβιά και τους μετατρέπουν σε ό,τι ονομάζουμε πολιτισμένους λαούς.
Η ανάγκη έστησε τους θρόνους, οι επιστήμες και οι τέχνες τους εδραίωσαν. Επίγειες εξουσίες, αγαπήστε τα ταλέντα και προστατέψτε εκείνους που τα καλλιεργούν. Πολιτισμένοι λαοί, καλλιεργήστε τα: ευτυχείς σκλάβοι, σ’ αυτά οφείλετε την ευαίσθητη και λεπτή καλαισθησία για την οποία επαίρεστε, τον προσηνή χαρακτήρα και τη λεπτότητα των ηθών που καθιστούν τις συναναστροφές σας τόσο ευπροσήγορες και τόσο εύκολες. Με μία λέξη, την επίφαση όλων των αρετών δίχως να διαθέτετε καμία».
Στο ίδιο έργο του, ο Ρουσσώ επίσης σημειώνει: «Οι ηγεμόνες βλέπουν πάντα με ευχαρίστηση τις ψυχαγωγικές τέχνες και τις περιττές ασχολίες που δεν συνεπάγονται δαπάνη χρημάτων να διαδίδονται μεταξύ των υπηκόων τους. Διότι, πέραν του ότι έτσι τους εθίζουν στη μικροψυχία που τόσο ταιριάζει στη σκλαβιά, γνωρίζουν πολύ καλά ότι όλες οι ανάγκες που δημιουργούνται στο λαό αποτελούν και αλυσίδες που τον βαραίνουν.
Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος θέλησε να κρατήσει υποτελείς του τους Ιχθυοφάγους, τους υποχρέωσε να εγκαταλείψουν το ψάρεμα και να τρέφονται με ό,τι τρώνε οι άλλοι λαοί. Ενώ οι άγριοι της Αμερικής, που κυκλοφορούν γυμνοί και ζουν μόνο από το κυνήγι, δεν υποτάχθηκαν ποτέ σε κανέναν. Πράγματι, τι είδους ζυγό θα μπορούσαν να επιβάλουν σε ανθρώπους που δεν έχουν ανάγκη τίποτε;».
