Ο υπερρεαλιστής Ανδρέας Εμπειρίκος
- tempo team
- ΤΕΧΝΕΣ & ΘΕΑΜΑΤΑ
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος γεννήθηκε στη Μπράιλα της Ρουμανίας στις 2 Σεπτεμβρίου του 1901 και έφυγε από τη ζωή στην Κηφισιά στις 3 Αυγούστου του 1975, σε ηλικία 74 ετών, από καρκίνο του πνεύμονα.
Ήταν ποιητής, πεζογράφος, φωτογράφος και ψυχαναλυτής, ενώ αποτελεί πρωτοπόρο του ελληνικού υπερρεαλισμού και έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του στον ελληνικό χώρο.
Η ποιητική συλλογή του «Υψικάμινος» (1935) αποτελεί το πρώτο υπερρεαλιστικό κείμενο που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα. Διαβάστε παρακάτω μερικά αποσπάσματά του και ακούστε τον ίδιο τον Εμπειρίκο να τα διαβάζει.
Παρουσία αγγέλων εντός ατμομηχανής
«Όταν με τη βαρύτητα του ανέμου που συναρπάζει τα φρόκαλα μεσ’ απ’ τα πόδια των μανάδων εσάλπισε το πεφταστέρι τις τελευταίες εντολές των θεανθρώπων σηκώθηκε υπερήφανος ο φθόγγος και μ’ ευκαμψία τελείου μηχανικού λεπτολογήματος παρέσυρε την ευτυχία προς τα πελάγη μιας παμμεγίστης παλιρροίας. Τότε συνέβη να φτερνισθούν οι φυσητήρες και όλα τα κήτη ανέστρεψαν την κοιλιά τους και κατεποντίσθηκαν αύτανδρα τα περασμένα κουφάρια υπέρ της αναγεννήσεως της ευτυχίας υπέρ της ειρήνης υπέρ της αμαυρώσεως υπέρ της εκλάμψεως της αληθείας υπέρ της κατισχύσεως των ρόδων και της μαγικής αράχνης εν έτει χαράς για τον αιώνα των μεγάλων ολισθημάτων των κυμάτων επάνω στα στεκούμενα καράβια.»
Έλυτρον
Διαυγείς αλλά με πληθυντική παρρησία δεχτήκαμε στο στήθος μας την ανταύγεια ενός θυμού. Περιορισμός δεν υπήρχε. Tο φιλί που δώσαμε μας το πήρε το δρολάπι και ξερριζωμένοι κραυγάσαμε μέσα στα χόρτα της νυκτός την ώρα του περιοδικού φρουρού μας. H κλοπή του φιλήματος μας προσέδωσε αναπάντεχη ζηλοτυπία αλλά η αλήθεια απεδείχθη και απεδείχθη ιδική μας. Tώρα και το δρολάπι το ίδιο κυκλοφορεί μέσα στην αλήθεια μας με μύρα και με καρπούς και δροσίζει την πυκνότητα των πουλιών του στήθους μας. Tα ποθητά λουλούδια ποικίλλουν την γαλήνη των εκτάσεων της καρδιάς μας και πληθαίνουν τα πιστά στίφη των ενιαυτών που μας ανήκουν.
Χειμερινά σταφύλια
Tης πήραν τα παιγνίδια και τον εραστή της. Έσκυψε λοιπόν το κεφάλι και παρ' ολίγον να πεθάνη. Mα τα δεκατρία ριζικά της σαν τα δεκατέσσερά της χρόνια εσπάθισαν την φευγαλέα συμφορά. Kανείς δεν μίλησε. Kανείς δεν έτρεξε να την προστατεύση κατά των υπερποντίων καρχαριών που την είχαν ήδη ματιάξει όπως ματιάζει η μυίγα ένα διαμάντι μια χώρα μαγεμένη. K' έτσι ξεχάστηκε ανηλεώς αυτή η ιστορία όπως συμβαίνει κάθε φορά που ξεχνιέται από τον δασοφύλακα το αστροπελέκι του στο δάσος.
Ισπαχάν
Καταιγίς οξυτάτης μορφής εσκέπασε τη χώρα. Βράχοι ωρυόμενοι επέπεσαν κατά των πλατυγύρων λιμνών και το πονεμένο ψάρι σύρθηκε ως το σταθμό των αναχωρητών. Εκεί δε βρέθηκε καμιά βοήθεια γιατί το βέλασμα των μεγαλοσαύρων εσκόρπισε τα φτερουγίσματά του κι από δω κι από κει και τα μανιτάρια παρεσιώπησαν τα πραγματικά γεγονότα στην περιιπτάμενη γαμήλιο πομπή των στεναγμών ενός νέου πλανήτου. Κατόπι δεν είχε τίποτε την ίδια σημασία. Η ησυχία δεν υπήρχε ως οντότης πραγματική. Ο όλεθρος εχαλιναγωγείτο από καμήλους. Οι κρόταφοι των νεκρών ανθούσαν. Τα λίγα περιστέρια εκοπίαζαν γιατί ο πολτός της λίμνης είχε σχηματίσει διώρυγα στο στενότατο σημείο του περάσματός τους από χιλιόστομες ύβρεις καταπατημένες με γδούπο αλλοφροσύνης μανάδων και μικρών παιδιών ισχνοτέρων και από τα κόκαλα μιας νυχτερίδος.
Θρυλικόν ανάκλιντρον
O ειρμός του ποταμού διεκόπη. H συνοχή όμως του τοπείου είταν τόση που και ο ποταμός κυλούσε. Mέσα από τα φύλλα των αγρών προς το γεφύρι που χτυπούσε ο ήλιος τα σπαρτά τα λευκά στήθη τα λουλούδια μέσα στα διάφανα πουκάμισα που ακκουμπούσαν στα χαράματα τα κορίτσια σκύβαν γυμνά ή σχεδόν γυμνά να συνθλίψουν και να χαϊδέψουν γενικά τα σώματά τους και τα σώματα των ανθών. O περιφερειακός δρόμος του έγινε δρόμος ολοκλήρου πόλεως και το ποτάμι που την χωρίζει σε έξη μέρη αγκαλιάζει την ώρα που συνελήφθη το τοπείο στα δάχτυλα του πεπρωμένου.
Τριαντάφυλλα στο παράθυρο
Σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαμέρπεια. Yπάρχουν απειράκις ωραιότερα πράγματα και απ' αυτήν την αγαλματώδη παρουσία του περασμένου έπους. Σκοπός της ζωής μας είναι η αγάπη. Σκοπός της ζωής μας είναι η ατελεύτητη μάζα μας. Σκοπός της ζωής μας είναι η λυσιτελής παραδοχή της ζωής μας και της κάθε μας ευχής εν παντί τόπω εις πάσαν στιγμήν εις κάθε ένθερμον αναμόχλευσιν των υπαρχόντων. Σκοπός της ζωής μας είναι το σεσημασμένον δέρας της υπάρξεώς μας.
Λέοντες ωρυόμενοι επί στήθους Παρθένου
Λέοντες ωρυόμενοι επί στήθους Παρθένου βαυκαλιζομένης από τα κύματα της κρεμαστής πολιτείας κοιμίζουν το πάθος της για τα πουλιά και τα ερωτικά τροπάρια. Το σμήνος όμως που αγάπησε δεν εγκατέλειψε το φως της. Το πήρε και το σήκωσε και αφού μετουσιώθη και η ριπή ακόμη το ξανακούμπησε τριγύρω της. Ένα λιοντάρι ερωτεύτηκε την παρθένον και τότε το σμήνος τρομαγμένο χωρίστηκε σε δύο σε τρία σε τέσσερα και τέλος σε εικοσιπέντε και ενώ οι άλλοι λέοντες ενεσκολόπιζαν τον μάρτυρα της αγάπης πέσανε επάνω της και την εχάιδεψαν με τα ματωμένα τους φτερά. Το πολύωρο όνειρο δεν ακούστηκε πια πότε. Φράγματα υψώθηκαν εκεί που έμεινε το πάθος άναυδο και τα φιστίκια που μαζεύουν τα φτωχά παιδιά μοιάζουν με τρεχαντήρια
Κλωστήριον νυκτερινής ανάπαυλας
Eίμεθα όλοι εντός του μέλλοντός μας. Όταν τραγουδάμε εμπρός στους εκφραστικούς πίνακες των ζωγράφων όταν σκύβουμε εμπρός στα άχυρα μιας καμμένης πόλεως όταν προσεταιριζόμεθα την ψιχάλα του ρίγους είμεθα όλοι εντός του μέλλοντός μας γιατί ό,τι και αν επιδιώξουμε δεν είναι δυνατόν να πούμε όχι να πούμε ναι χωρίς το μέλλον του προορισμού μας όπως μια γυναίκα δεν μπορεί να κάμη τίποτε χωρίς την πυρκαγιά που κλείνει μέσα στη στάχτη των ποδιών της. Όσοι την είδαν δεν στάθηκαν να ενατενίσουν ούτε τα συστρεφόμενα κηπάρια ούτε την ευωχία των μαλλιών που λατρεύτηκαν ούτε τα σουραύλια των εργαστηριακών μεταγγίσεων από μια χώρα σε φλέβες κόλπου θερμού προστατευομένου από τα εγκόσμια και τα μελτέμια της κυανής ανταύγειας λιγυρών παρθένων. Eίμεθα όλοι εντός του μέλλοντος μιας πολυσύνθετης σημαίας που κρατεί τους εχθρικούς στόλους εμπρός στα τείχη της καρδιάς μου κατοχυρώνοντες ψευδαισθήσεις πιστοποιούντες ενδιάμεσες παρακλητικές μεταρρυθμίσεις χωρίς να νοηθή το αντικείμενον της πάλης. Στιγμιότυπα μας απέδειξαν την ορθότητα της πορείας μας προς τον προπονητήν του ιδίου φαντάσματος της προελεύσεως των ονείρων και του καθενός κατοίκου της καρδιάς μιας παμπαλαίας πόλης. Όταν εξαντληθούν τα χρονικά μας θα φανούμε γυμνότεροι και από την άφιξι της καταδίκης παρομοίων πλοκαμιών και παστρικών βαρούλκων γιατί όλοι μας είμεθα εντός της σιωπής του κρημνιζομένου πόνου στα γάργαρα τεχνάσματα του μέλλοντός μας.
