Η άγνοιά μου για το «εκκρεμές» του Φουκώ!
Το «εκκρεμές» ήξερα τι είναι. Μας το είχε δείξει ο φυσικός στο σχολείο. Δε ντρέπομαι όμως να παραδεχθώ ότι μέχρι πρόσφατα δεν ήξερα τι είναι «το εκκρεμές του Φουκώ»… Και όχι μόνο αυτό… Πίστευα επί 18 ολόκληρα χρόνια ότι ο Φουκώ είναι συγγραφέας και ότι το «Εκκρεμές» είναι λογοτεχνικό έργο του.
Όλα ξεκίνησαν το 1997, όταν (σαν πρωτοετής φοιτήτρια) βγήκα με συμφοιτητές μου για καφέ σε μια μικρή καφετέρια στον πεζόδρομο της Ναυαρίνου -από εκείνους τους καφέδες που βγαίνουν οι πρωτοετείς μπουλούκι. Σε μια γωνιά λοιπόν είχαν στήσει κουβέντα ο Άλεξ με την Εύα για τα αγαπημένα τους μυθιστορήματα.
Εκείνη τη στιγμή ένιωσα σαν εξωγήινη και ότι βρισκόμουν εν μέσω μιας συζήτησης που δεν μου ταίριαζε. «Ποιος είναι πάλι αυτός ο Κούντερα; Τόσα βιβλία έχω διαβάσει… Πώς δεν τον έχω ακούσει ποτέ»; σκεφτόμουν. «Ή αυτοί είναι διάνοιες ή εγώ είμαι χαζή…» Και τότε μου έκαναν την ερώτηση που φοβόμουν:
Ευτυχώς δε ρώτησαν τίποτε άλλο, γιατί σαφώς ήταν ψέμα. Ήμουν μια ολίγον τι κομπλεξική δεκαοχτάχρονη, έτοιμη να βουλιάξει από την ντροπή της σε μια πολυθρόνα καφετέριας με φλοράλ ταπετσαρία και τώρα που το σκέφτομαι αναρωτιέμαι γιατί δεν είπα την αλήθεια: «Όχι, δεν έχω διαβάσει Κούντερα!»
Ή μάλλον ξέρω… Γιατί φοβόμουν ότι θα με θεωρούσαν χαζή… Αν δε έλεγα ότι ούτε καν ξέρω ποιος είναι ο κύριος Κούντερα… η πολυθρόνα θα με είχε καταπιεί… Ξανά-ευτυχώς τόσο πολύ τους είχε συνεπάρει η συζήτηση περί Κούντερα που ούτε ασχολήθηκαν πάλι με μένα…
Καθόμουν και άκουγα μια ανούσια για μένα συζήτηση που έληξε ένα τέταρτο αργότερα, για να αρχίσει μια άλλη αντίστοιχη και εξίσου ανούσια για μένα λόγω άγνοιας και πάλι:
Αυτή τη φορά εκστασιασμένοι και οι δύο συνέχισαν τη συζήτηση χωρίς καν να με ρωτήσουν, καθώς μάλλον αντιλήφθηκαν τη βαρεμάρα μου ή απλά με αγνόησαν… Και καλά έκαναν, γιατί επρόκειτο για χάσμα. Αναφέρονταν με απόλυτο ενθουσιασμό σε κάτι το οποίο αγνοούσα παντελώς! Είχα διαβάσει άπειρα βιβλία στη ζωή μου, αλλά αισθανόμουν ότι αυτοί οι δύο όλα όσα είχα διαβάσει θα τα θεωρούσαν παραμύθια για νήπια. «Η καλύβα του μπαρμπα-Θωμά», το «Χωρίς οικογένεια» ή τα μυθιστορήματα της Πηνελόπης Δέλτα και της Ζωρζ Σαρή, ακόμη και το «Τζέιν Έιρ» θα ωχριούσαν μπροστά στο «Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι»! Ήταν από τις λίγες φορές που ήθελα να βουλιάξω στην πολυθρόνα, να με καταπιεί το πάτωμα και να διακτινιστώ στο σπιτάκι μου, όπου δε θα ένιωθα χαζή και άσχετη! ΄Ηθελα να πάψω να νιώθω εξωγήινη!
Και τελικά βρέθηκα ζαλισμένη στο σπίτι, μα μη έχοντας κινητό ή υπολογιστή δε μπορούσα ούτε μια λογοτεχνική περίληψη να βρω για τα έργα αυτά… ή κάτι για τον Φουκώ που νόμισα πως ήταν συγγραφέας. Απώθησα ασυναίσθητα αυτή την ανάμνηση και ούτε καν ενδιαφέρθηκα να διαβάσω κάτι από όλα αυτά μέσα στα χρόνια που ακολούθησαν.
Λίγες μέρες πριν συνέβη ένα περιστατικό που στάθηκε αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου. Δε θυμάμαι πώς, αλλά ήρθε στο μυαλό μου η ανάμνηση της καφετέριας με τη φλοράλ ταπετσαρία, του αγχωτικού εκείνου καφέ, του Κούντερα και του Ουμπέρτο Έκο και είπα την ιστορία στη Νανά μια μέρα που πίναμε καφέ στο σπίτι μου. Τόσα χρόνια έχουν περάσει, είναι πια μια αστεία, ξεθωριασμένη ανάμνηση μιας αμήχανης στιγμής…
- Ούτε καν ήξερα ποιος είναι ο Φουκώ ή ποια βιβλία έχει γράψει!
Και τότε η Νανά είπε κάτι τόσο φυσικό και απλό, αλλά για μένα συγκλονιστικό:
Απίστευτο… Τόσα χρόνια είχα στο υποσυνείδητό μου απωθημένες αγχωτικές αναμνήσεις, επειδή ποτέ δεν είχα διαβάσει έναν συγγραφέα που δεν υπήρχε… Καλό πάλι και τούτο. Οι τρεις συγγραφείς που απέφευγα όπως ο διάολος το λιβάνι (Έκο, Φουκώ και Κούντερα) έμεναν δύο, γιατί ο Φουκώ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ…
Και χθές λοιπόν ξεπέρασα νομίζω την «αβάστατη ελαφρότητα» της αγχωτικής μου ανάμνησης μπαίνοντας στο διαδίκτυο και μαθαίνοντας επιτέλους τι είναι το εκκρεμές του Φουκώ. Είναι ένα βιβλίο (του Ουμπέρτο Έκο -το ξεκαθαρίσαμε αυτό) 920 σελίδων του οποίου ομολογώ με προβλημάτισε η υπόθεση, αλλά και οι αντικρουόμενες κριτικές (!!) που διάβασα. Άλλοι το θεωρούν αριστούργημα, άλλοι απίστευτα βαρετό και άλλοι δυσνόητο και βαρύ!
Ωστόσο, έμαθα και κάτι που δεν ήξερα. Ότι το εκκρεμές του Φουκώ και ο Φουκώ υπήρξαν στην πραγματικότητα! Δεν είναι δημιουργήματα της φαντασίας του Έκο… Καμία σχέση! Ο Φουκώ (γεννημένος το 1819) ήταν κάποιος ασθενικός, κοντός κτλ, κτλ νέος που, αφού παράτησε την Ιατρική, σπούδασε Οπτική και έκανε πολλές κατασκευές και πειράματα με σπουδαιότερο, το 1851, το περίφημο εκκρεμές του.
Ήταν ένα πείραμα που αποδείκνυε την κίνηση της Γης γύρω από τον άξονά της. Μία μεταλλική σφαίρα κρεμόταν από ένα σκοινί πολλών μέτρων. Εάν η Γη δεν περιστρεφόταν, η σφαίρα θα κινούταν πάντα στην ίδια θέση. Η μπάλα όμως σε κίνηση περιστρεφόταν γύρω από τη θέση ηρεμίας της σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Με αυτό τον τρόπο ο Φουκώ απέδειξε στην πράξη ότι η Γη κινείται.
Το σίγουρο είναι ότι για άλλη μία φορά επιβεβαιώνεται αυτό που πιστεύω ούτως ή άλλως, το «Ποτέ μη λες ποτέ», αφού, ενώ δεν υπήρχε (νόμιζα) για κανένα λόγο περίπτωση να διαβάσω το «Εκκρεμές» του Φουκώ, ίσως κάποτε τελικά διαβάσω το «Εκκρεμές του Φουκώ» του Ουμπέρτο Έκο!