Ομόηχα: «διάλειμμα» vs «διάλυμα», «φύλο» vs «φύλλο»
Συχνά τα «ομώνυμα» ή «ομόηχα» τα γράφουμε με λανθασμένο τρόπο, γιατί, αν και ακούγονται το ίδιο, έχουν διαφορετική ορθογραφία και σημασία.
Το πιο συχνό λάθος παρατηρείται στις λέξεις «διάλειμμα» και «διάλυμα», η πρώτη εκ των οποίων βγαίνει από το ρήμα «διαλείπω» και η δεύτερη από το «διαλύω». Το «διάλειμμα» λοιπόν είναι η προσωρινή ή ολιγόλεπτη διακοπή, ενώ το «διάλυμα» είναι το υγρό που μέσα του διαλύεται μια στερεά ουσία. Όλοι θα καταλάβουν τι εννοεί ο καθηγητής της χημείας αν πει: «Όποιος δεν κατάλαβε πώς φτιάχνεται το διάλυμα, μπορεί να μείνει για να του το εξηγήσω στο διάλειμμα», αλλά λίγοι θα ξέρουν πώς γράφεται η καθεμιά από τις δύο λέξεις.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι τα «λύματα» (από το ρήμα «λούω»), δηλαδή οι ακαθαρσίες, λέξη που χρησιμοποιείται συνήθως όταν αναφερόμαστε στα απόβλητα των εργοστασίων, κυρίως τα υγρά. Καμία σχέση δεν έχει η λέξη με τα άλλα «λήμματα» (από το ρήμα «λαμβάνω») που έχουν πολλές σημασίες, αλλά η πιο διαδεδομένη είναι «λέξεις που μπαίνουν σε λεξικό ή εγκυκλοπαίδεια με αλφαβητική σειρά, προκειμένου να εξηγηθεί η σημασία τους». Είναι δηλαδή οι λέξεις που γράφονται με έντονη γραφή. Δεν έχετε ακούσει για παράδειγμα «το χ λεξικό περιλαμβάνει τόσες χιλιάδες λήμματα;»
Όσον αφορά τις λέξεις «εξάρτηση» (από το ρήμα «εξαρτώ») και «εξάρτυση» (από το ρήμα «εξαρτύω») είναι άλλες δύο ομόηχες λέξεις που προκαλούν πονοκέφαλο στους μαθητές, αλλά τουλάχιστον οι άρρενες μαθητές μαθαίνουν να τις ξεχωρίζουν όταν πηγαίνουν στο στρατό. Κι αυτό γιατί «εξάρτυση» ονομάζονται τα ατομικά είδη του στρατιώτη, τα εξαρτήματα της στολής (όχι ο οπλισμός) και απέχει πολύ η ορθογραφία της από την κλασική για όλους μας λέξη «εξάρτηση» που σημαίνει «σχέση/υποταγή» (πχ. εξάρτηση από το αλκοόλ, από τα ναρκωτικά, από κάποιο άτομο κτλ)
Έπειτα η «έκκληση» (από το ρήμα «εκκαλώ») σημαίνει «κάλεσμα για βοήθεια» και το ακούμε συχνά στα ΜΜΕ, ενώ «έκλυση» (από το ρήμα «εκλύω») είναι η «απελευθέρωση» (πχ. «Μετά την έκρηξη στο Τσέρνομπιλ υπήρξε τεράστια έκλυση ραδιενέργειας).
Με αντίστοιχο τρόπο καταλαβαίνει κανείς ότι ουδεμία σχέση υπάρχει μεταξύ των λέξεων «γάλος» (γαλοπούλα) και Γάλλος (ο υπήκοος της Γαλλίας), ούτε μεταξύ των «δίστιχο» (δύο στίχοι) και «δύστυχο» (κακότυχο, ταλαιπωρημένο). Αλλά ενώ τη σημασιολογική διαφορά οι περισσότεροι την κατανοούμε, δυσκολευόμαστε ιδιαίτερα να γράψουμε σωστά τις λέξεις. Όλοι ξέρουμε πώς λέγεται η γυναίκα σε ενδιαφέρουσα, αλλά θα το γράψουμε «έγκυος» ή θα την μπερδέψουμε με τη λέξη «έγγειος» (ο σχετικός με τη γη);
Από την άλλη, αν χαρακτηρίσουμε την ευχέρεια κάποιου να απαντάει αμέσως «ετοιμολογία», θα είναι σωστό, αλλά αν το γράψουμε «ετυμολογία» θα είναι λάθος, γιατί η δεύτερη σημαίνει «προέλευση των λέξεων». Και η σύγχυση είναι ακόμη μεγαλύτερη όταν χρησιμοποιούμε τις λέξεις «Εφορία» (η γνωστή σε όλους οικονομική υπηρεσία), «Εφορεία» (πχ. Αρχαιοτήτων) και «Ευφορία» (=χαρά, καλή διάθεση).
Από την άλλη, οι λέξεις «υιός» (γιος) και «ιός» (πχ. της γρίπης ή του υπολογιστή) διαφέρουν μόνο σε ένα γράμμα, αλλά έχουν πολύ διαφορετική σημασία. Αντίστοιχα, «καινός» είναι ο «καινούριος» και «κενός» ο «άδειος». Η «Καινή Διαθήκη» λοιπόν δεν είναι άδεια, αλλά καινούρια σε σχέση με την «Παλαιά»! Επίσης, με ένα –λ- γράφεται ο «κάλος» του ποδιού, ενώ με δύο «το κάλλος» δηλαδή η ομορφιά. Επίσης, «κίρρωση» είναι η ασθένεια στο ήπαρ και «κύρωση» είναι η «επικύρωση».
Μεγάλη σύγχυση προκαλείται και από τα δύο ομόηχα ρήματα «κλίνω» και «κλείνω». Όταν βέβαια μπαίνει στη μέση και το ρήμα «καλώ», η ορθογραφία «δολοφονείται». Για παράδειγμα, λέμε «κλίση του ρήματος, του δρόμου ή στα καλλιτεχνικά, στο πιάνο κτλ», αλλά «κλήση της τροχαίας ή του τηλεφώνου». Μπορούμε να «κλείνουμε» τα παράθυρα, αλλά ένα ρήμα να το «κλίνουμε».
Και τα παραδείγματα μοιάζουν να μην τελειώνουν. «Κόμη» σημαίνει «μαλλιά» (από εκεί βγαίνει και η λέξη «κομμωτήριο), ενώ «κώμη» είναι το «χωριό». «Λιτός» είναι ο «απλός» και λυτός είναι ο «λυμένος» (πχ. λυτά μαλλιά).
Σκεφτείτε ακόμη τη διαφορά μεταξύ «ότι» και «ό,τι», μεταξύ των λέξεων «όμως» και «ώμος» ή τα ακόλουθα ζευγάρια λέξεων: πάλη-πάλι, ποια-πια, σήκω-σύκο, σκηνή-σκοινί, χήρος-χοίρος(γουρούνι), ψηλός-ψιλός (=λεπτός).
Και φυσικά είναι σίγουρο ότι όλα αυτά συμβαίνουν μόνο στην ελληνική γλώσσα σε τόσο μεγάλο βαθμό. Μόνο στην ελληνική γλώσσα τόσες ίδιες στο άκουσμα λέξεις είναι εντελώς διαφορετικές σημασιολογικά. Γι’ αυτό (χωρίς να θέλω να υποτιμήσω τις άλλες γλώσσες) για έναν Έλληνα είναι πιο εύκολο να μάθει πχ αγγλικά από ό,τι για έναν άγγλο πχ να μάθει ελληνικά. Σκεφτείτε με πόση δυσκολία θα καταλάβαινε κάποιος ξένος που μαθαίνει την ελληνική γλώσσα φράσεις όπως οι ακόλουθες:
«Με λίγη τύχη θα περάσουμε τα τείχη»
«Το πολιτικό τους κόμμα έχει πέσει σε κώμα»
«Η σορός βρέθηκε επάνω σε σωρό από σκουπίδια» ή
«Πες στον φίλο σου ότι ανάλογα με το φύλο του θα πάρει το κόκκινο ή το μπλε φύλλο»!
