Καταναλωτισμός και ελεύθερος χρόνος
- Κώστας Ρώτας ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ
Αρχικά η προσέγγιση του θέματος είναι καθαρά οικονομική.
Στα χρόνια που ο άνθρωπος ζούσε στην φύση η παραγωγή ίσα που έφθανε (ή δεν έφτανε) για την επιβίωση. Όσο όμως στο πέρασμα του χρόνου ο τρόπος δουλειάς αλλάζει, ο άνθρωπος γίνεται πιο παραγωγικός και με τον ίδιο χρόνο εργασίας και τον ίδιο κόπο παράγει περισσότερα. Ο σύγχρονος άνθρωπος στο γραφείο ή στο εργοστάσιο συγκρινόμενος με τον πρωτόγονο κυνηγό και τον αγρότη είναι πιο παραγωγικός.
Αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης είναι ότι εδώ και αρκετές δεκαετίες η οχτάωρη εργασία αρκεί για να παραχθούν τα απαραίτητα. Η τεχνολογία όμως συνεχίζει να εξελίσσεται και η παραγωγικότητα συνεχίζει να αυξάνεται. Ενώ κάποια χρονική στιγμή εξασφαλίσαμε στο οχτάωρο να έχουμε τα απαραίτητα, αυξάνουμε και άλλο την παραγωγικότητα.
Το ότι ο άνθρωπος χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας μπορεί να παράγει περισσότερα με τον ίδιο κόπο είναι σίγουρα κάτι θετικό. Πώς όμως αξιοποιείται αυτό το θετικό; Δύο πράγματα μπορεί να σκεφτεί κανείς. Το ένα είναι ότι πλέον μπορούμε να δουλεύουμε το ίδιο και να παράγουμε περισσότερα από τα απαραίτητα. Το άλλο είναι ότι μπορούμε να δουλεύουμε λιγότερο και να παράγουμε τα ίδια.
Τελικά έχουμε το καλό να μπορούμε να επιλέγουμε ανάμεσα σε περισσότερα αγαθά ή σε περισσότερο ελεύθερο χρόνο.
Τελευταία μείωση του χρόνου εργασίας έγινε στα τέλη της δεκαετίας του 70 όταν από την εργασία έξι μέρες την εβδομάδα πήγαμε στις πέντε. Έκτοτε ο εργαζόμενος δουλεύει πέντε μέρες την εβδομάδα, οχτώ ώρες την ημέρα (με διακυμάνσεις ανάλογα με το επάγγελμα). Δεν υπήρξε άλλη μείωση του χρόνου εργασίας παρότι από τότε η τεχνολογική εξέλιξη έχει προχωρήσει ακόμα περισσότερο. Η συζήτηση για 35ωρο έχει σταματήσει εδώ και καιρό.
Τι συμβαίνει; Τελικά ο κόσμος επιλέγει πολύ περισσότερο να έχει περισσότερα καταναλωτικά αγαθά παρά το να έχει περισσότερο ελεύθερο χρόνο.
Για τον πολύ κόσμο η καθημερινότητα είναι βασικά η δουλειά του. Ο λίγος ελεύθερος χρόνος είναι ξεκούραση και ύπνος και μετά πάλι δουλειά. Στον χρόνο υπάρχουν και τρεις - τέσσερις εβδομάδες άδειας που μπορεί να είναι π.χ. διακοπές σε κάποιο νησί. Η ιδέα ότι θα μπορούσαν να εργάζονται λιγότερο (π.χ. εξάωρο ή επτάωρο αντί για οχτάωρο) με την αντίστοιχη μείωση των αποδοχών και την αντίστοιχη αλλαγή του τρόπου ζωής με λιγότερο καταναλωτικές συνήθειες δεν περνάει καν από το μυαλό των πολλών. Δεν δέχονται να ζουν πιο λιτά και να δουλεύουν λιγότερο. Το "δικαίωμα στην τεμπελιά" έχει ξεχαστεί.
Η κοινωνία δημιουργεί καταναλωτικά πρότυπα που πρέπει να ακολουθηθούν. Πρέπει να έχουμε αμάξι και να το αλλάζουμε κάθε πέντε ή έξι χρόνια. Πρέπει να ντυνόμαστε με τον α ή β τρόπο. Πρέπει να πάμε διακοπές εκεί που πήγαν οι γείτονες. Βομβαρδιζόμαστε συνεχώς από διαφημίσεις που μας δημιουργούν καταναλωτικές ανάγκες, δηλαδή επιθυμίες για να αγοράσουμε και άλλα. Για να ικανοποιήσουμε αυτές τις επιθυμίες χρειαζόμαστε λεφτά, άρα πρέπει να δουλεύουμε περισσότερο. Αν είχαμε την ικανότητα να αντισταθούμε σε αυτά τα καταναλωτικά πρότυπα, π.χ. αν επιλέγαμε να ζούσαμε χωρίς αμάξι, θα μπορούσαμε να φανταστούμε τον εαυτό μας να δουλεύει λιγότερο, και να ζει πιο λιτά και πιο απλά.
Πολύς κόσμος γκρινιάζει για αυτά που δεν έχει και θεωρεί τον εαυτόν του φτωχό. Δεν είναι φτωχός σε σχέση με κάποιο αντικειμενικό μέτρο (μιλάμε για την μεγάλη πλειοψηφία), αλλά είναι φτωχός σε σχέση με αυτό που έχει στο μυαλό του σαν αποδεκτό επίπεδο διαβίωσης. Το οποίο "αποδεκτό επίπεδο διαβίωσης" έχει διαμορφωθεί από διάφορες καταναλωτικές ανάγκες - επιθυμίες που θα μπορούσε και να μην τις είχε, τον έχει πείσει η κοινωνία ότι έχει ανάγκη να ζει με αυτά.
Υπάρχουν και αυτοί που επιλέγουν να αντισταθούν σε αυτόν τον καταναλωτικό τρόπο ζωής. Μερικές δεκαετίες πίσω θα βρούμε το κίνημα των χίπις που έχει μία σαφή αντί - καταναλωτική στάση. Οι χίπις επέλεγαν να καταναλώνουν λιγότερο, να ντύνονται λιτά, να ζούνε πιο φυσικά, το ζητούμενο ήταν η ελευθερία, ο έρωτας, η Ροκ μουσική κλπ. Σήμερα αμφισβήτηση στον καταναλωτισμό θα βρείτε σε λίγους "αναρχικούς". Σχετικό με αυτά μοιάζει επίσης και το κίνημα του "μινιμαλισμού" αν και δεν εστιάζουν στον ελεύθερο χρόνο, μόνο στον περιορισμό των υλικών. Πάντως και ο μινιμαλισμός περιορίζει την επιθυμία για κατανάλωση.
Πέρα από τα κινήματα και τις ταμπέλες θα βρείτε και αρκετές περιπτώσεις που ρόλο έπαιξε η προσωπική στάση κάποιου. Κάποιος μπορεί να επιλέγει να αφήσει μία καριέρα ή μία δουλειά με πολλά λεφτά για να ζήσει πιο απλά με ελεύθερο χρόνο, επιλέγει να ζει πιο κοντά στην φύση, να ασχολείται με τα χόμπι του κλπ. Μικρές επαναστάσεις απέναντι σε αυτά που κάνουν οι πολλοί. Αυτοί δεν πολυακούγονται ακριβώς επειδή δεν είναι "mainstream".
Τέλος, για αυτά θα βρείτε αναφορές και στην μουσική, στο Ελληνικό Ροκ. Στον "λαθρόβιο" του Βαγγέλη Γερμανού περιγράφεται κάποιος που επιλέγει να ζει φτωχός, ο κόσμος τον έχει σε χαμηλή εκτίμηση αλλά αυτός με τον εαυτόν του είναι Ο.Κ. Ή στα στιχάκια του Τζιμάκου για τους νεοέλληνες που “καίνε τα δεντράκια για να χτίζουν μεζονέτες” και σε πολλούς άλλους.
