Συνέντευξη με τον σκηνοθέτη Αλεσσάντρο Σπηλιωτόπουλο και τον σεναριογράφο Ηλία Φλωράκη
Ο Αλεσσάντρο Σπηλιωτόπουλος και ο Ηλίας Φλωράκης αποτελούν δύο ανθρώπους με βαθιά γνώση της κινηματογραφικής θεωρίας και πράξης, που έχουν να επιδείξουν πλούσιο έργο στους τομείς ενασχόλησής τους.
Ο πρώτος είναι πολυβραβευμένος σκηνοθέτης κινηματογραφικών ταινιών, με παρουσία σε πλήθος διεθνών φεστιβάλ και συμμετοχή σε μεγάλες ξένες παραγωγές, ενώ ο δεύτερος γνωρίζει άριστα την τέχνη του σεναρίου και της συγγραφής, έχοντας να επιδείξει ουκ ολίγες σημαντικές διακρίσεις κατά το παρελθόν, καθώς και ένα μεγάλο βιογραφικό στα καλλιτεχνικά δρώμενα.
Τα τελευταία χρόνια, οι δύο άνδρες ενώνουν τις δυνάμεις τους στην εκπαίδευση, διδάσκοντας τα μυστικά του σινεμά στα σεμινάρια του επιτυχημένου κινηματογραφικού εργαστηρίου «A-Z Filmmaking Lab».
Με αφορμή τη συνεργασία τους αυτή, παραχώρησαν μια άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη στο tempo.gr, μιλώντας, μεταξύ άλλων, για τις κινηματογραφικές σπουδές, την κατάσταση του κινηματογράφου στην Ελλάδα του σήμερα, τις δυσκολίες και τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται στους δημιουργούς εν μέσω κρίσης, ενώ έδωσαν και τις συμβουλές τους σε όσους επιθυμούν να εισέλθουν στο χώρο για να ασχοληθούν επαγγελματικά με το αντικείμενο.
- Από πότε ασχολείστε με τον κινηματογράφο και πώς αποφασίσατε να το κάνετε;
Α.Σ.: Mε τη σκηνοθεσία ασχολούμαι εδώ και 15 χρόνια. Κόλλησα το «μικρόβιο» μέσω κάποιων γνωριμιών που έκανα όταν ζούσα στο Μιλάνο, ατόμων που έκαναν ανεξάρτητο σινεμά. Τότε το είδα σαν μια «εξέλιξη» της αγάπης μου και ενασχόλησής μου για πολλά χρόνια με την φωτογραφία, προσθέτοντας στα κάδρα μου κίνηση και ήχο, καθώς φυσικά και πιο ολοκληρωμένες και σύνθετες ιστορίες.
Η.Φ.: Η βασική μου ιδιότητα είναι συγγραφέας-σεναριογράφος. Το πρώτο μου βιβλίο με παράξενες ιστορίες «Το Μπαράκι του Τσάρλι», εκδόθηκε το 2001 με τις εκδόσεις Καστανιώτη. Μου αρέσει να λέω ιστορίες. Αυτή είναι η βάση μου. Έχω περάσει, βέβαια, σχεδόν από όλα τα πόστα στο θέατρο και αργότερα στον κινηματογράφο. Κάποια στιγμή ήταν φυσικό επακόλουθο, κάποιες ιστορίες να θέλω να τις οπτικοποιήσω. Οι εικόνες ήταν μεγαλύτερη πρόκληση από τις λέξεις. Πρώτα πέρασα από το θέατρο, όπου έγραψα και σκηνοθέτησα τον σατυρικό μονόλογο «Je t’ aime» για το Φεστιβάλ Σατυρικού Θεάτρου Πάτρας «Μώμος». Εκεί κερδίζοντας το Βραβείο Πρωτότυπου Κειμένου και Έπαινο Γυναικείας Ερμηνείας (Αγγελική‑Ειρήνη Μήτση), πήρα το θάρρος να σκηνοθετήσω την πρώτη μου παράσταση «White Pages». Παράλληλα είχα αρχίσει να γράφω και σενάρια. Λίγο αργότερα, το 2010 ξεκινάω με συνεργάτες που γνωρίζανε τις προηγούμενες δουλειές μου, να γυρίζω τις μικρού μήκους ταινίες μου, με αντίστοιχες επιτυχίες και βραβεία. Τελικά, με κέρδισε ο κινηματογράφος γιατί οι ιστορίες που έχω να πω, ταξιδεύουν πιο μακριά με αυτό το «μέσο». Εκτός από τα σεμινάρια για ενήλικες με το Α-Ζ Filmmaking Lab και τον φίλο και συνεργάτη Alessandro Spiliotopulos, διδάσκω σενάριο για ενήλικες με την Ένωση Σεναριογράφων Ελλάδος. Η μεγάλη πρόκληση όμως για μένα είναι τα σεμινάρια κινηματογράφου σε παιδιά, με το CineLike Lab, θεωρώντας ότι οι βάσεις για τον κινηματογράφο πρέπει να μπαίνουν σε ηλικίες όπου η φαντασία δεν έχει περιοριστεί ακόμα, ενώ παράλληλα μαθαίνουν αν χρησιμοποιούν την τεχνολογία (υπολογιστή, τάμπλετ κλπ) με πιο δημιουργικό τρόπο. Τον Δεκέμβρη μάλιστα που μας πέρασε, κερδίσαμε και το Grand Prize στο Φεστιβάλ της Σεούλ.
- Πέρυσι διοργανώσατε με επιτυχία μια σειρά κινηματογραφικών σεμιναρίων, πράγμα που επαναλαμβάνετε και τη φετινή χρονιά. Τι να περιμένουν όσοι επιλέξουν να παρακολουθήσουν τα φετινά μαθήματα;
Α.Σ.: Αυτό που μπορούν να περιμένουν είναι ένα ενδιαφέρον ταξίδι στον χώρο του κινηματογράφου και της δημιουργίας μιας ταινίας μικρού μήκους, μια όμορφη και διαδραστική διαδρομή που το αποτέλεσμά της εξαρτάται τόσο από τις «αποσκευές» τους, όσο και, κυρίως, από το που και πως οι ίδιοι επιθυμούν να φτάσουν.
- Τι στόχο έχει το κινηματογραφικό εργαστήρι; Μπορεί κάποιος που ενδιαφέρεται για τη σκηνοθεσία, το σενάριο, ή άλλο κινηματογραφικό αντικείμενο, να κάνει μια καλή αρχή παρακολουθώντας τα σεμινάρια;
Α.Σ.: Ο κύριος στόχος του A-Z Filmmaking Lab είναι να διδάξει θεωρητικά και πρακτικά πώς φτιάχνεται μια ταινία, μέσα σε σύντομο σχετικά διάστημα. Οι δευτερεύοντες στόχοι είναι πολλοί, και είναι κοινοί με τους στόχους όλων όσων χρησιμοποιούν την τέχνη ως ένα όχημα εξερεύνησης του γύρω κόσμου τους και του εαυτού τους, ώστε να δώσουν τη δική τους άποψη και οπτική γωνία στον κόσμο, και τελικά να ωφεληθούν και οι ίδιοι και να πάνε παρακάτω, σχεδιάζοντας το επόμενο έργο τους. Σίγουρα μπορεί να δράσει σαν μια καλή αρχή και μια πρόγευση, για όσους ξεκινούν τώρα αυτό το ταξίδι, αλλά λειτουργεί εξίσου καλά και για όσους θέλουν να γνωρίσουν παραπέρα ή να εξερευνήσουν ένα ή περισσότερα κομμάτια ή πόστα της διαδικασίας δημιουργίας μιας ταινίας.
Η.Φ.: Καλό είναι, όποιο δρόμο και να ακολουθήσεις στον κινηματογράφο, να έχεις γνωρίσει πρακτικά όλα τα πόστα. Αυτό βοηθάει στο να μπορείς να επικοινωνείς πιο ουσιαστικά με τους συνεργάτες που θα επιλέξεις κάποτε.
- Τι σημαίνει κινηματογράφος για εσάς;
Α.Σ.: Αν και δεν είναι εύκολο να το ορίσεις με λόγια, είναι ένας τρόπος έκφρασης. Μια αφήγηση του γύρω κόσμου σου με τη δική σου ματιά, στην οποία βάζεις προσωπικά -αλλά πάντα μετουσιωμένα- στοιχεία. Αλλά θα έλεγα ότι είναι και μια ουτοπική και εγωιστική απόπειρα να απελευθερώσεις τη δική σου «οπτικοακουστική χρονοκάψουλα», που θα ταξιδεύει στον χώρο και στον χρόνο με το προσωπικό σου στίγμα.
Η.Φ.: Οπτικοποιημένη αφήγηση. Μια ιστορία ειπωμένη με εικόνες. Όπως τονίζω όμως και στους μαθητές μας, ειδικότερα τους μικρότερους, ο κινηματογράφος είναι ομαδική δουλειά. Όχι σαν τον αθλητισμό, όπου, για παράδειγμα, όλα τα παιδιά μιας ομάδας πρέπει να ξέρουν να παίζουν το ίδιο παιχνίδι. Στον κινηματογράφο, ο καθένας μπορεί να συμμετέχει στην ομάδα με διαφορετικές ιδιότητες, ανάλογα με τις γνώσεις και τις ικανότητές του (αποφεύγω τη λέξη ταλέντο) εξυπηρετώντας τον κοινό σκοπό που είναι η ιστορία.
- Υπάρχουν παραδείγματα μεγάλων σκηνοθετών ή σεναριογράφων που δεν έχουν σπουδάσει απολύτως τίποτα σε σχέση με το αντικείμενο και μας έχουν προσφέρει αριστουργήματα. Τελικά, ο κινηματογράφος διδάσκεται ή πρέπει κυρίως να το έχεις μέσα σου;
Α.Σ.: Πολύ καλή ερώτηση. Προφανώς αναφερόμαστε στις επίσημες σπουδές, όταν λέμε αυτό. Το σίγουρο είναι ότι χρειάζεται ένα καλό θεωρητικό υπόβαθρο, και καλή γνώση των βασικών αρχών του κινηματογράφου, για να μπορέσεις να φτάσεις να κάνεις ένα αριστούργημα, όσο και ταλέντο να έχεις. Το αν κάποιος θα το επιτύχει κυρίως μέσω επίσημων σπουδών ή μέσω προσωπικής μελέτης και ενασχόλησης, είναι δικιά του επιλογή, και καθένας από τους δρόμους αυτούς έχει τα συν και τα πλην του. Και φυσικά το ταλέντο από μόνο του δεν αρκεί καθόλου στο σινεμά, καθώς ένα μεγάλο ποσοστό της τέχνης είναι τεχνικό και πρακτικό, άρα μαζί με το ταλέντο χρειάζεται και πολλή και συστηματική προσπάθεια απόκτησης θεωρητικής και πρακτικής γνώσης.
Η.Φ.: Προσωπικά δεν έχω σπουδάσει τίποτα καλλιτεχνικό. Οι σπουδές μου είναι τεχνοκρατικές. Πληροφορική και Μηχανικός Ηλεκτρονικός. Δεν υποτιμάω τις θεωρητικές γνώσεις που μπορεί να αποκομίσει κάποιος από τις σπουδές. Από την άλλη όμως, κάποιος που δεν έχει τελειώσει μια σχολή, δεν σημαίνει ότι δεν έχει μελετήσει για το αντικείμενο με το οποίο ασχολείται. Απλά το κάνει πιο στοχευμένα. Συνήθως. Πολλές φορές, νιώθω ότι ανακαλύπτω πάλι τον τροχό, με την ανάλογη σπατάλη χρόνου, για πράγματα που άλλος μπορεί να τα μαθαίνει στο πρώτο έτος της ειδικότητάς του. Μου αρέσει όμως αυτή η διαδικασία, γιατί για μένα την κάνει πιο ουσιώδη. Σε κάθε περίπτωση όμως, η δουλειά και το πάθος είναι αυτό που σε κάνει να προχωράς, είτε έχεις σπουδάσει, είτε έχεις ταλέντο, είτε όχι. Το πού μπορεί να φτάσει ο καθένας είναι μεγάλη συζήτηση και δεν έχει να κάνει μόνο με το μαθησιακό επίπεδο.
- Ποια στοιχεία πρέπει να έχει ένας καλός σκηνοθέτης;
Α.Σ.: Όλα! (γέλια) Πραγματικά, είναι μια τέχνη που συγκεράζει όλες τις τέχνες μέσα της, αλλά και πολλή τεχνολογία, ικανότητες μάνατζμεντ, μάρκετινγκ και γενικά πολλές και διαφορετικές δεξιότητες. Οπότε ο καθένας χαράζει το δρόμο του, σύμφωνα με τα πρότερα εφόδιά του, και σύμφωνα με το ποιο κομμάτι/κατεύθυνση της τέχνης θέλει να εξελίξει, καθώς οι επιλογές είναι πάρα πολλές και αδύνατο να προλάβεις να εμβαθύνεις εξίσου καλά σε όλες.
Η.Φ.: Όπως σε όλες τις «ηγετικές θέσεις», πιστεύω ότι ο σκηνοθέτης πρέπει να έχει όραμα, πάθος, γνώσεις, αλλά και ικανότητα να τα μεταδίδει όλα αυτά στους συνεργάτες του. Η διαχείριση του ανθρωπίνου δυναμικού είναι μεγάλο κομμάτι στην επίτευξη ενός στόχου και πρέπει να ξεκινάει από την αμοιβαία εμπιστοσύνη και σεβασμό στην δουλειά του άλλου.
- Είναι εύκολο σήμερα για έναν σκηνοθέτη, έναν σεναριογράφο, έναν άνθρωπο της τέχνης γενικότερα, να ζει και να εργάζεται στην Ελλάδα; Τι θα συμβουλεύατε κάποιον νέο άνθρωπο που επιθυμεί να ασχοληθεί επαγγελματικά με τον κινηματογράφο; Εσείς έχετε σκεφθεί ποτέ να δραστηριοποιηθείτε στο εξωτερικό;
Α.Σ.: Αν μιλάμε για τη σκηνοθεσία κινηματογράφου, θα έλεγα ότι από τη μία δεν είναι εύκολο σήμερα, πράγμα που ισχύει βέβαια για τις περισσότερες τέχνες και επαγγέλματα στην Ελλάδα σήμερα. Από την άλλη όμως να μην υποτιμούμε τις δυνατότητες που δίνει πλέον η τεχνολογία, με την οποία έχουν πέσει σημαντικά τα κόστη μιας παραγωγής. Αν κάποιος θέλει να γυρίσει «ακριβά» σενάρια και ταινίες, όπως πχ περιπέτειες, ταινίες εποχής κλπ, ίσως στο εξωτερικό να έχει περισσότερες πιθανότητες, με όλες τις θυσίες και ρίσκα που αυτό συνεπάγεται. Αν όμως τον ενδιαφέρουν ιστορίες πιο καθημερινές και ανθρώπινες, όπου δίνεται έμφαση στον άνθρωπο ή σε μια ωραία, διαφορετική ιδέα, ή και ιστορίες που σχετίζονται με κάποιο τρόπο με την Ελλάδα, τότε αυτό πλέον είναι πιο εφικτό να γίνει με πολύ μικρότερους προϋπολογισμούς και σε μικρότερους χρόνους. Μερικά παραδείγματα τέτοιων ταινιών είναι αυτές του Ken Loach ή των γνωστών ιρανών δημιουργών. Όσο για μένα, όπως λέγαμε, στην Ιταλία δραστηριοποιήθηκα τα πρώτα χρόνια, και αν προκύψει στο μέλλον να βρεθώ πάλι σε κάποια άλλη χώρα, δεν θα είχα κανένα πρόβλημα να συνεχίσω από εκεί.
Η.Φ.: Είναι γενικά δύσκολο να ζεις και να εργάζεσαι στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, ειδικά αν έχεις οικογένεια και παιδιά. Δυστυχώς, «τέχνη» κάνει όποιος έχει λεφτά. Όποιος θέλει να βγάλει λεφτά, δεν στρέφεται στην τέχνη. Κατά κανόνα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να ασχοληθεί κάποιος με έναν καλλιτεχνικό τομέα. Όταν έχεις πάθος και είσαι σωστός σε αυτό που κάνεις, υπάρχουν τρόποι να βιοποριστείς σε τομείς που δεν θα σε βγάλουν και πολύ από τον δρόμο που έχεις επιλέξει. Έχω σκεφτεί ότι στο εξωτερικό θα είχα άλλη πορεία. Δεν μου είναι όμως εύκολο να πάρω τώρα μια τέτοια απόφαση, οπότε παλεύω εδώ. Σε έναν νέο όμως, θα τον παρότρυνα να φύγει στο εξωτερικό, αν έχει αυτή την δυνατότητα.
- Ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης στην εποχή της κρίσης; Η δύσκολη οικονομική συγκυρία που όλοι βιώνουμε, επηρεάζει το έργο του δημιουργού;
Α.Σ.: Λέγεται, και σωστά, πως η τέχνη θα πρέπει να αναλαμβάνει το «καθήκον της» σε εποχές κρίσης. Μιας κοινωνικής/οικονομικής κρίσης, πάντα προπορεύεται η κρίση αξιών ή/και η μετάλλαξη αυτών. Οπότε εκ των πραγμάτων υπάρχει «πολύ υλικό» για ένα καλλιτέχνη, καθώς και μια ευκαιρία να απευθυνθεί σε ένα ευρύτερο κοινό και να αφήσει ένα δυνατό, προσωπικό στίγμα. Απλά για μένα θέλει προσοχή αυτό το τελευταίο, δηλαδή να υπάρχει το προσωπικό στοιχείο και άποψη, και να μην αναμασάμε τα ήδη γνωστά και τετριμμένα, μόνο και μόνο για να «καβαλήσουμε το κύμα» της κρίσης/ευκαιρίας, με αυτοσκοπό την προσωπική προβολή, αλλά να στοχεύουμε πρωτίστως σε ένα ξεκάθαρο μήνυμα που διερευνά τις αλήθειες του δημιουργού.
Η.Φ.: Η οικονομική συγκυρία επηρεάζει τον άνθρωπο σε όλα τα επίπεδα. Για τον ρόλο της τέχνης πάντως, νομίζω είμαστε σε ένα μεταβατικό στάδιο όπου απλά οι περισσότεροι προσπαθούν να ξεχωρίσουν χωρίς ουσία. Η τέχνη πάντα είχε τον ρόλο της διάδοσης μηνυμάτων, της υποβολής, της διασκέδασης, της προσωπικής εκτόνωσης ή εξέλιξης, της αφύπνισης κλπ. Όχι φυσικά όλοι οι ρόλοι στο ίδιο έργο. Κάθε ρόλος είναι χρήσιμος σε μια κοινωνία, με διαφορετική βαρύτητα σε κάθε εποχή. Προσωπικά, είμαι περισσότερο επιφυλακτικός με τον όρο «καλλιτέχνης» και όχι με το ίδιο το «έργο τέχνης». Θεωρώ όμως ουσιαστικότερη την δουλειά που κάνουν αυτοί που δεν έχουν τα λεφτά, αφού σκέφτονται περισσότερο αυτό που έχουν να παρουσιάσουν. Τα λεφτά και η ευκολία τους, πολλές φορές είναι παγίδα για τον δημιουργό.
- Ποιοι δημιουργοί -Έλληνες ή ξένοι- σας έχουν επηρεάσει; Πείτε μας, αν θέλετε, μερικούς από αυτούς που εκτιμάτε περισσότερο και γιατί.
Α.Σ.: Είναι αρκετοί σίγουρα, αλλά αν πρέπει να ονομάσω μερικούς θα πω τον Πιραντέλο σαν συγγραφέα, καθώς τον διάβαζα μικρός και σίγουρα επηρέασε την πολυπλοκότητα της σκέψης μου. Κινηματογραφικά έχω τον Kieslowski, καθώς για μένα, αλλά και για εκατομμύρια άλλους θεατές, άγγιξε την τελειότητα μέσω των δυνατών και συνάμα λιτών πλάνων του, μέσω των όμορφων προβληματισμών του, μικρών και μεγάλων, και μέσω της πολύ μεγάλης ευαισθησίας του, που καταφέρνει να την αποδώσει στην οθόνη με έναν εκπληκτικό τρόπο. Άλλοι είναι ο Wong Kar Wai, ο Kubrick, ο Truffaut, οι σκηνοθέτες της χρυσής εποχής του ιταλικού και σινεμά, και πολλοί ακόμα.
Η.Φ.: Όπως είχα πει και παλιότερα σε μια τηλεοπτική μου συνέντευξη, μου αρέσει η δουλειά πολλών δημιουργών. Δεν έχω όμως ινδάλματα. Το ίνδαλμά μου είναι ο εαυτός μου στο μέλλον. Κάθε φορά έχω συγκεκριμένους στόχους και όνειρα και βάζω όλο μου το πάθος και την αγάπη για να τα πετύχω. Μου αρέσει να βρίσκω λύσεις και να πραγματοποιώ όνειρα. Δικά μου και άλλων.
- Τα μελλοντικά σχέδιά σας;
Α.Σ.: Πέρα από το εργαστήρι A-Z Lab και την καθιέρωση και εξέλιξή του, είναι το ανέβασμα ενός θεατρικού στη γλώσσα γκρίκο, καθώς η ανάπτυξη σε κινηματογραφικό σενάριο μιας ιδέας που είχα στα πρώτα βήματά μου, και που τώρα νιώθω πως ήρθε η ώρα της.
Η.Φ.: Σεναριακά, το επόμενο ταξίδι που ήδη έχω ξεκινήσει είναι η μεγάλου μήκους ταινία.
