Νοσφεράτου, μια Συμφωνία Τρόμου: Αισθητική ανάλυση της ταινίας-ορόσημο του γερμανικού εξπρεσιονισμού

5 1 1 1 1 1 Βαθμολογία 5.00 (17 Ψήφοι)

Νοσφεράτου, μια Συμφωνία Τρόμου: Αισθητική ανάλυση της ταινίας-ορόσημο του γερμανικού εξπρεσιονισμού

Η βωβή ταινία «Νοσφεράτου, μια συμφωνία Τρόμου» (1922) αποτελεί ένα από τα κύρια σημεία αναφοράς του γερμανικού εξπρεσιονισμού και εξακολουθεί να προβάλλεται αδιάκοπα για περίπου έναν ολόκληρο αιώνα στις κινηματογραφικές αίθουσες ολόκληρου του κόσμου. Παράλληλα, εντάσσεται στη λίστα με τα κορυφαία φιλμ τρόμου όλων των εποχών, ξεχωρίζοντας για τη υποβλητική ατμόσφαιρα, τις απόκοσμες φιγούρες και την εξαίσια φωτογραφία του.

Πρόκειται για μια ταινία μυστηρίου, έντασης, φρίκης και παράνοιας, που φέρνει στην επιφάνεια μια φαντασίωση, εξυπηρετώντας με τον καλύτερο τρόπο τις επιταγές του εξπρεσιονιστικού κινήματος, το οποίο τίθεται ενάντια στη ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας. Βασίστηκε στο μυθιστόρημα «Δράκουλας» του Μπραμ Στόκερ, όντας το πρώτο φιλμ που γυρίστηκε ποτέ με θέμα τον Απέθαντο και αποτελώντας έτσι προπομπό για όλα τα υπόλοιπα που ακολούθησαν. Βέβαια, ο τίτλος άλλαξε, όπως επίσης όλα τα ονόματα των χαρακτήρων, και ταυτόχρονα τροποποιήθηκε ελαφρώς το περιεχόμενό του, καθώς η χήρα του συγγραφέα, Φλόρενς Στόκερ, δεν παραχωρούσε τα πνευματικά δικαιώματα.

Το αξεπέραστο αριστούργημα του Φρίντριχ Βίλχελμ Μουρνάου (1888-1931) είναι μια πρωτοποριακή ταινία τόσο για το σινεμά γενικότερα, όσο και ειδικότερα για το ίδιο το κίνημα του γερμανικού εξπρεσιονισμού, αφού εισήγαγε αξιοσημείωτες καινοτομίες. Για παράδειγμα, αυτή ήταν η πρώτη φορά που οι πρωταγωνιστές δοκίμασαν να κινηθούν στο φυσικό χώρο και όχι αποκλειστικά μέσα στα στούντιο με τα επιτηδευμένα και σχεδιασμένα στο χέρι σκηνικά, όπως συνέβη στις προγενέστερες εξπρεσιονιστικές ταινίες «Το Εργαστήριο του Δόκτωρος Καλιγκάρι» (1920) και «Γκόλεμ» (1921). Διατηρήθηκε, πάντως, στο ακέραιο η αίσθηση του αλλόκοτου και η υποβλητικότητα του μεταφυσικού. Αν και ο σπουδαίος Γερμανός σκηνοθέτης είχε στη διάθεσή του έναν πολύ μικρό προϋπολογισμό μιας εταιρείας που βρισκόταν στα πρόθυρα χρεοκοπίας και ελάχιστα τεχνολογικά μέσα, αξιοποίησε ό,τι είχε να του προσφέρει η φύση, με εκτεταμένες μάλιστα σκηνές. Έτσι, μας χάρισε μοναδικές εικόνες που αναδύονται μέσα από μια τρομακτική και καταθλιπτική ατμόσφαιρα.

Νοσφεράτου, μια Συμφωνία Τρόμου

Η φύση δεν συμπληρώνει απλά την εικόνα και δεν μένει αμέτοχη, αλλά, αντιθέτως, συμμετέχει καίρια στη δράση. Οι τοποθεσίες και τα σκηνικά που επιλέγονται εντυπωσιάζουν, δημιουργώντας μια εξαιρετική αίσθηση μεταφυσικού και παραδόξου. Τα εξωτερικά γυρίσματα ήταν κάτι εντελώς ξένο για το εξπρεσιονιστικό κίνημα μέχρι πρότινος, καθώς οι σκηνοθέτες προτιμούσαν να κατασκευάζουν ολοκληρωτικά τον χώρο δράσης των ηρώων, με αποτέλεσμα να δίδεται μια εξόφθαλμα τεχνητή όψη στις ταινίες του είδους. Όπως συνηθίζεται στον εξπρεσιονισμό, ο φωτισμός που χρησιμοποιείται στα εσωτερικά πλάνα είναι απλοϊκός κι έτσι η σκιά αποτελεί σπουδαίο κομμάτι της σκηνοθεσίας. Ο Μουρνάου δίνει μεγάλη έμφαση στις σκιές, σε σημείο που αρκετές φορές βλέπουμε να δρουν αντί του ήρωα. Έτσι, τονίζεται το εξωκοσμικό και το άυλο.

Η θρυλική ταινία βασίζεται στη μιζανσέν και κάνει χρήση με εξαιρετικό τρόπο των νέων ιδεών της εποχής, παρουσιάζοντας με ενάργεια τα χαρακτηριστικά που την εδραίωσαν ως ταινία-ορόσημο του γερμανικού εξπρεσιονισμού, αλλά ταυτόχρονα κάνοντας και βήματα παραπέρα. Το έντονο μακιγιάζ των ηθοποιών, που προκαλούσε τρόμο, οι σκιές και η έντονη αντίθεση του άσπρου με το μαύρο, είναι μερικά από αυτά τα εξπρεσιονιστικά χαρακτηριστικά.

Ωστόσο, ο Μουρνάου, εκτός από τη χρήση των έντονων φωτοσκιάσεων, προχώρησε σε τολμηρές παρεμβάσεις στις υπόλοιπες τεχνικές. Με αυτό τον τρόπο, πρόσφερε στο κοινό ένα πραγματικό κινηματογραφικό κομψοτέχνημα που έγινε δικαίως σημείο αναφοράς. Επί παραδείγματι, το μακιγιάζ του πρωταγωνιστή Μαξ Σρεκ δεν είναι τόσο βαρύ και υπερβολικό όπως στις αντίστοιχες ταινίες του είδους, αλλά παρ’ όλα αυτά η γκροτέσκα μορφή του απόκοσμου ήρωα είναι τόσο ανατριχιαστικά τρομακτική (τουλάχιστον για τα δεδομένα της εποχής) με τα δόντια ποντικού, τα τεράστια απειλητικά μάτια, το γυμνό και παραμορφωμένο κρανίο, τα μυτερά αυτιά αλλά και τα μακριά νύχια νυχτερίδας, που εύλογα έχει χαραχθεί στις μνήμες των κινηματογραφόφιλων ως κατ’ εξοχήν φιγούρα βρικόλακα.

Νοσφεράτου, μια Συμφωνία Τρόμου

Ο Δράκουλας του Μουρνάου δεν έχει καμιά σχέση με εκείνους που ενσαρκώθηκαν στις μεταγενέστερες ταινίες ίδιας θεματολογίας, όπου παρουσιαζόταν ως κομψός και γοητευτικός αριστοκράτης. Κι αυτό διότι εδώ εμφανίζεται με τρόπο που αποτυπώνεται πάνω του ιδιαιτέρως γλαφυρά ο εφιάλτης, η αρρώστια και η φρίκη του θανάτου, μια εικόνα που εύκολα μπορεί να αποτελέσει πορτραίτο για τις βαθιές πληγές της Γερμανίας μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η απεικόνιση του πρωταγωνιστή αποκτά μεγαλύτερη αξία αν σκεφτούμε πως μέχρι εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν καν απεικονίσεις βαμπίρ στον κινηματογράφο.

Όπως στις υπόλοιπες εξπρεσιονιστικές ταινίες, έτσι κι εδώ συναντάμε χαρακτήρες στυλιζαρισμένους, μισότρελους, απεχθείς και αρρωστημένους, με περίεργα κοστούμια, βραδύτητα και σπασμωδικότητα στις κινήσεις τους. Η υπερβολική εκφραστικότητα των ηθοποιών προσπαθεί να αντισταθμίσει την απουσία της φωνής και ίσως ξενίζει σήμερα ορισμένους, ωστόσο δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι έχουμε να κάνουμε με μια ταινία 98 ετών, σχεδόν δηλαδή ενός ολόκληρου αιώνα.

Ο Μουρνάου προσδίδει ντοκιμαντερίστικο χαρακτήρα σε κάποιες από τις σκηνές του, παρουσιάζοντας με αριστοτεχνικό τρόπο το «κακό» που βρίσκεται παντού μέσα στη φύση. Έτσι, βλέπουμε εικόνες όπως μια ύαινα που περιμένει το θήραμά της, ένα σαρκοφάγο φυτό που κατασπαράσσει μια μύγα ή τους ιστούς που χρησιμοποιούν οι αράχνες για να εγκλωβίσουν την τροφή τους. Με τον τρόπο αυτό, καταδεικνύει όλες τις διαβολικές υπάρξεις που υπάρχουν ελεύθερες στο περιβάλλον και προσομοιάζουν στην καταραμένη ύπαρξη του Νοσφεράτου.

Την ίδια στιγμή, η έλευση του «κακού» και ο ερχομός του βρικόλακα προμηνύονται μέσω ποικίλων στοιχείων της φύσης, όπως τα σκοτεινά δάση, οι σκοτεινοί λόφοι, τα απειλητικά σύννεφα και τα μεγάλα κύματα της θάλασσας. Για παράδειγμα, όταν ο Χούτερ προσεγγίζει τον πύργο του κόμη, η φύση αγριεύει. Παράλληλα, όταν το καταραμένο πλοίο «Δημήτριος» φεύγει για τη Βρέμη έχοντας έναν μόνο επιβάτη, ο άνεμος δυναμώνει και τα κύματα γιγαντώνονται για να φτάσει γρηγορότερα στον προορισμό του. Με άλλα λόγια, έχουμε να κάνουμε με έναν κόσμο επικίνδυνο, βίαιο και μη ρεαλιστικό, όπως ακριβώς αρέσκονταν να τον παρουσιάζουν οι εξπρεσιονιστές κινηματογραφιστές, με τη διάφορα ότι πλέον συμμετείχαν και τα ίδια τα στοιχεία της φύσης.

Νοσφεράτου, μια Συμφωνία Τρόμου

Σε αντίθεση με άλλους εξπρεσιονιστές σκηνοθέτες, ο Μουρνάου αναγνώρισε τη δύναμη της εικόνας, κάτι που τον οδήγησε στο να περιορίσει τη χρήση μεσότιτλων. Προτιμούσε να εντυπωσιάζει μέσω του περίτεχνου μοντάζ και της παράλληλης δράσης, οπότε δοκίμασε πρωτοποριακές τεχνικές, όπως είναι το stop motion και η παρεμβολή του αρνητικού φιλμ, μια τεχνική που ενισχύει το κιαροσκούρο και δημιουργεί ακόμα πιο απόκοσμο θέαμα, παρουσιάζοντας π.χ. μαύρο τον ουρανό και λευκά τα δέντρα. Οι ρυθμοί δεν είναι γρήγοροι, ενώ οι λήψεις και οι φωτοσκιάσεις επικεντρώνονται στον Όρλοκ. Ο τρόπος που δημιουργεί ατμόσφαιρα φρίκης και τρόμου είναι υπέροχος, αφού επιλέγει πλάνα που οι ηθοποιοί κινούνται προς την κάμερα.

Αξίζει εδώ να αναφερθεί η σκηνή στο καταραμένο πλοίο, όπου ο κόμης σηκώνεται αργά-αργά από το φέρετρό του και επιχειρεί να κινηθεί προς τον τελευταίο επιζώντα, σε ένα υπέροχο πλάνο κοντρ πλονζέ. Η αποκρουστική φιγούρα του βρικόλακα παρουσιάζεται με μεγάλη βραδύτητα από το μακρινό βάθος ενός πλάνου, ενώ ξαφνικά καταλήγει σε τεράστιες διαστάσεις στο αμέσως επόμενο, δημιουργώντας ένταση και φόβο. Να σημειωθεί ότι οι γωνίες λήψης που επέλεξε ο Γερμανός σκηνοθέτης για το «Νοσφεράτου» είναι αρκετά ασυνήθιστες και προσπαθούν να αποσπάσουν τον θεατή από το επίκεντρο της δράσης.

Εν κατακλείδι, το μελαγχολικό αυτό φιλμ αποτελεί έπος για την ιστορία του κινηματογράφου και σπουδαίο κομμάτι του εξπρεσιονισμού, καθώς αφενός εισήγαγε στοιχεία που μέχρι πρότινος δεν είχαν δοκιμαστεί, επηρεάζοντας καθοριστικά ολόκληρο το κινηματογραφικό είδος, και αφετέρου άνοιξε το δρόμο για μια σειρά νέων ταινιών με κεντρικό ήρωα τον Δράκουλα. Το «Νοσφεράτου» δομήθηκε πάνω στο μεταίχμιο του έρωτα και του θανάτου, αφού μιλάει τόσο για τη μοναξιά, όσο και για την παντοδυναμία της αγάπης (ο βρικόλακας εξοντώνεται οικειοθελώς όταν εκτίθεται στο φως του ήλιου, θέλοντας να θαυμάσει την ομορφιά της κοπέλας για τελευταία φορά). Κι αν πλέον δεν τρομάζει κανέναν για προφανείς λόγους, εντούτοις η μεγάλη κληρονομιά του παραμένει ατόφια στα χέρια μας. Ολοκληρώνοντας, αξίζει να αναφερθεί ότι η ταινία του Μουρνάου κατέχει άλλη μια πολύ σημαντική πρωτιά, αφού αποδείχθηκε καλύτερη από το βιβλίο στο οποίο βασίστηκε, πράγμα που δεν είχε ξαναγίνει ποτέ μέχρι τότε.

Χάρης Περτέσης

Ο Χάρης Περτέσης είναι ένας απλός, καθημερινός άνθρωπος με ελαττώματα και εμμονές. Αγαπάει την ελεύθερη έκφραση και απεχθάνεται τη μισαλλοδοξία κάθε είδους, όπως επίσης το ψέμα και την υποκρισία. Η γραφή αποτελούσε για εκείνον πάντοτε, πέρα από «εργαλείο» για να βγάζει το ψωμί του, και ένα μικρό καταφύγιο, μέσα στο οποίο απελευθέρωνε τις σκέψεις και τη δημιουργικότητά του, κάτι που τον βοηθούσε να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του. Σε αυτό το μικρό καταφύγιο σπεύδει μέχρι και σήμερα.

Σχόλια (0)

Δεν υπάρχουν ακόμη σχόλια εδώ

Αφήστε τα σχόλιά σας

  1. Δημοσίευση σχολίου ως επισκέπτης.
Συνημμένα (0 / 3)
Μοιραστείτε την τοποθεσία σας
Πληκτρολογήστε το κείμενο που παρουσιάζεται στην παρακάτω εικόνα. Δεν είναι σαφές;

Please publish modules in offcanvas position.